رونالد سـیرل (1) در 1920 در کمبریج انـگلستان به دنیا آمد. او فارغ التحصیل رشته نقاشی از مدرسه هنرهای زیبای کمبریج بود. وی در جریان جنگ جهانی دوم، به مدت هفت سال در برمه اسیر و زندانی بود. آثار دوران اسارت سیرل با عنوان «چهل طرح»، در 1946 بـرایش شهرت و اعتبار به ویژه بـه هـمراه آورد. سیرل یکی از طراحان پیشرو نشریه «پانچ» بود (در 1951 به پانج پیوست) و با نشریات پرتیراژ و معتبر انگلستان، فرانسه و آمریکا همکاری داشت. سیرل که علاوه بر طراحی کاریکاتور به‌عنوان تصویر ساز و طراح صحنه فیلم هم شهرت داشت در سال 2012 در سن 91 سالگی درگذشت.
در ایـن مقاله نگاهی داریم به آثار سیرل که در طول مدت اقامتش در فرانسه طراحی شده است.
نوعی احساس لذت طلبی در آثار سیرل وجود دارد که می توان آن را به خوبی در میان جزئیاتی که با خطوطی سیال و قدرتمند اجـرا شـده اند، حس کرد. اما این احساس تنها در قالب باقی نمی ماند و در عمق و مضمون نیز رسوخ می کند. سیرل همان طور که خود اذعان دارد، کاریکاتور را نه تنها برای ارضاء و نیازی مبرم برای لذت جویی بلکه برای مطرح ساختن جـنبه های پنـهان طنز در زندگی دنبال می کند.
سیرل با زیرکی خاص خود به کنکاش خلاقانه در اطرافش می پردازد و به نوعی به آشکارسازی واقعیت نهان زندگی پیرامونش دست می یازد. در این میان، او بیشترین توجه اش را متوجه مـسائل اجـتماعی می کند، همان گونه که در قرن هجدهم، ویلیام هوگارت انگلیسی، به عنوان پیشتاز کاریکاتور در دنیا و یکی از پیشروان طنز اجتماعی، به آن توجه داشت. آثار هوگارت همچون گنجینه ای گرانبها مورد استفاده سیرل و هنرمندان کاریکاتوریست دیگر است.
سیرل همچون هوگارت با دقـتی عـالی و بـی مانند در ارائه جزئیات، به ترسیم فضاهایی بدیع از جـامعه پیـرامونش مـی پردازد و با این تصاویر به ژرفا و عمق جامعه رسوخ می کند. نگاه سیرل چون هوگارت به تمامی طبقات جامعه است. او با آشکار کردن تـضادها و تـناقض هایی کـه بین طبقات گوناگون جامعه وجود دارد، به طنزی شـگرف دسـت یافته است که می توان از آن به‌عنوان طنزی خاص در قلمرو ذهنیت انگلیسی ها یاد کرد. در واقع، سیرل، همچون هوگارت به نوعی کمدی انسانی توجه دارد، به همین دلیل بـاید گـفت گـرچه بسیاری از کاریکاتوریست های انگلیسی قرن بیستم وارثان میراث هوگارت اند، اما هیچ کـدام از آن ها مانند سیرل ویژگی های کاری او را تا این حد منعکس نکرده اند.
سیرل در آثار خود علاوه بر دقت و توجه به چـهره ها کـه بـا اغراق های خاص او شخصیت واقعی شان آشکار می شود، به رفتار آدم ها توجه دارد. وی نوعی کـاریکاتور مـردمی ارائه می دهد تا به چهره های جهانی تبدیل کند.
در مجموعه ای با عنوان «آه بله، من خیلی خوب یادم می‌آید.»، سیرل آثاری حاصل از اقـامت طـولانی چـهارده ساله اش در فرانسه از ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۵ را ارائه داده است. در این مجموعه، به خوبی می توان نوعی گزارش مصور از زنـدگی و آداب و رسوم فرانسوی ها را دید.
سیرل در مقدمه این مجموعه، ابتدا به ستایشی اغراق آمیز از پاریس می پردازد: «آقایان، هنگامی که ما از پاریس خـسته شـده ایم، در واقع از زنـدگی خسته شده ایم، این‌طور نیست!» و ادامه می دهد: «خاطرات من از پاریس به زمانی بر می گردد که به عنوان یک جـهانگرد در سـاعت ۳۰/۶ صبح به روی خط کشی چهار راه ادئون، در یک صبح غمناک و گرفته، حیران مانده بودم و از دود مـاشین ها سـیراب مـی شدم.» او اضافه می کند: «خیابان های تنگ و باریک سنگفرش شده، آسمانی گرفته، عطر خاص قهوه ای که دوباره دم شده، نان باگت های بـزرگ و داغ، دود سیگاری که از دهان یک سیگاری حرفه ای به صورت نتراشیده دمیده می شد و... همه ایـن ها بـرای مـن یک خاطر به یادماندنی است که با یک کلمه به یاد می آید؛ «پاریس» سیرل می گوید: «نوعی بوی خـاص در پاریـس تا مغز استخوان آدم رسوخ می کند که آن را از لندن یا نیویورک متمایز می کند. می توان گـفت ایـن بـو در واقع عصاره ای از روستاهای کوچک مجاور پاریس اند که به سرعت درحال ناپدید شدن هستند. در واقع این بـو نـوعی نـوستالی حزن انگیز را به یادم می‌آورد که از اولین برخوردم به عنوان یک جهانگرد تا بـه حـال حریصانه تنفس می کنم. پاریس برای من با هیاهویی مانند یک تأتر آغاز و با باز شدن پرده های مـتالیک مـغازه های لبنیاتی، گوشت فروشی و... آشکار می شود، حرکت مردم این شهر همچون رفت و آمد موش های فاضلاب، در جوی های تـنگ و بـاریک، پس از دمیدن صبح با ریتمی یکنواخت از یکی از مغازه ها آغـاز مـی شود، خصوصیات یک پاریسی واقعی را آشکار می کند که بـه هـیچ وجه حاضر نیست نسبت به شکمش بد بگذرد. یک پاریسی در حین راه رفتن در پیاده رو غذایش را مـی بلعد و دائم حـرکتی مورچه وار به طرف سطل های لبـریز از آشـغال دارد.»
کاریکاتورهایی کـه سـیرل از پاریـس طراحی کرده است، همان طور که خـود اشـاره دارد، زندگی واقعی پاریس نشینان را آشکار می کند. طرح های مجموعه یاد شده با نمایی از ساختمان قـدیمی کـه بر تابلوهای سر در مغازه های آن اسامی هـنرمندان کاریکاتوریستی مانند توپور، دکلوزو، آنـدره فـرانسوا، و غیره نقش شده است، آغاز مـی شود. سـپس در کوچه پس کوچه ها، خیابان ها و مترو، در کنار بناهای قدیمی و معروفی مانند برج ایفل و تاق پیروزی بـه زنـدگی مردم عادی پرداخته شده اسـت. در جـایی در شـلوغی بی حد خیابان، در حالی کـه مـاشین ها از سر و کول هم بالا رفـته اند، رفتگری سـیاه پوست در حین جارو کردن بی توجه به این هیاهو درحال زمزمه کردن ترانه است. در جـای دیـگر، همین تراکم در محله قدیمی مونارت با انـبوهی از تـابلوها شاهدیم کـه هـر هـنرمندی به شیوه خود مـشغول هنرآفرینی است. خصوصیات ظاهری نـقاشان و تـابلوهایی کـه کـار کـرده اند، حاکی از نگاه دقـیق و جـست وجوگرانه سیرل از این تیپ افراد است.
در طراحی با عنوان «خیابان اپرا، امپراطوری ژاپن» یکی از محلات قدیمی پاریس را می بینیم که تـماما از تـابلوها و نـوشته های ژاپنی پر شده است. این در حـالی اسـت که ژاپنی ها با لباس های خاصشان در آن در حال ترددند و تنها ساختمان اپرا است که انبوهی از اتوبوس ها و توریست ها آن را احاطه کرده اند و مونالیزا بر فراز طرح، با لبخند ویژه اش و با انگشتانی که به عـلامت پیروزی بلند کرده، رضایت خاطر خود را اعلام می کند.
در طرح های سیرل، عشق فرانسوی ها به حیوانات به ویژه سگ ها نشان داده شده است. در طرحی در ابتدای این مجموعه، سگی را در کنار صاحبش که راننده تاکسی است، می بینیم. سگ که همچون صـاحبش سـیگاری برگوشه لب دارد، با نگاهی جست وجوگرانه به اطراف، او را در یافتن مسافر یاری می دهد. در اثر دیگری، در پس پنجره ای در یک ساختمان قدیمی، تنهایی انسان پاریسی و سگش در یک ساختمان اندوهبار که هر دو نگاهی به بیرون دارنـد، نشان داده شـده است. در طرحی دیگر، اوج حیوان دوستی پاریسی ها را در نمایی از مغازه قصابی ویژه گوشت اسب می بینیم. این در حالی است که مغازه قصابی با مجسمه اسب طراحی شـده است.
اگـر بخواهیم درباره همه تیپ هایی کـه سـیرل از مردم پاریس ارائه داده است، صحبت کنیم، حاصل آن به یقین بدل به کتابی قطور خواهد شد، ولی چیزی که به صورت خلاصه می توان گفت این است که سیرل عـلاوه بـر اینکه شخصیت های پیرامونش را خـوب مـی بیند، انگار آن ها را با جان و دلش حس می کند. ترسیم قیافه مغبون و چاپلوسانه گارسون رستوران، نگاه موذیانه سرایدار خانه، قیافه بی خیال و فارغ البال یک دوره گرد مست و سرمایه داری که از بالکن خانه اش تمام پاریس را زیر نظر دارد، همه و هـمه نـشان از دیدی نقادانه و نازک اندیش دارد، تا جایی که می توان با جرأت اعلام کرد که سیرل بیشتر از اینکه یک کاریکاتوریست باشد، یک جامعه شناس است.
پی‌نوشت:
1/ رونالد سیرل (Ronald searle) را به حق باید از شناسندگان هنر کاریکاتور نوین در قرن مـعاصر دانـست. آثار، تحقیقات و مطالعات او در زمـینه هنر کاریکاتور به صورت مجموعه ها و کتاب ها بارها تجدید چاپ شده است. او با نشریات پرتیراژ دنیا همکاری داشـته است. کتاب او در زمینه کاریکاتور با عنوان La caricature Art et manifesteẒ کامل در این زمینه در دنیا به‌شمار می‌رود.
برای دیدن گالری آثار این هنرمند اینجا را کلیک کنید.
