ایران کارتون:
در این مبحث توضیحاتی پیرامون مکانیسم دیدن داریم در این امر به دنبال آنیم که درک بصری اشیا از نظر روانشناسی به چه شکل صورت میپذیرد و تابع چه متغیراتی است. آگاهی یافتن از چگونگی این روند میتواند مدخل مناسبی برای طرح درس ما باشد. زمانی که چیزی در برابر دیدگان ما قرار میگیرد تصویر آن در پرده شبکیه چشم منعکس میشود این مرحله را احساس بینایی مینامند. سپس این تصویر به وسیله سلسله اعصاب به مغز منتقل میشود. در این مرحله، ذهن به دریافت و درک شیئی نائل میگردد.
حال اگر شیئ مذکور برای ذهن قابل درک نباشید چه خواهد شد؟ در چنین صورتی، ذهن به یک طراح اولیه نیاز دارد تا شیئی نامفهوم را با آن مقایسه کرده و از این رهگذر خود را به درکی نسبی از آن برساند در این مرحله، طرح اولیه به ما کمک میکند تا حدس و گمانمان نسبت به شیئی موجود به صورت تقریبی و نزدیک به واقعیت صورت پذیرد. به عنوان مثال اگر شما برای نخستین بار دستگاه تلفن را دیده باشید حتما آن را با ساندویچ اشتباه نخواهید گرفت! پدیدهای که امکان مقایسه را در این مورد میسر میسازد. اصطلاحا انطباق نامیده میشود.
حال ببینیم چگونه میتوان از این خصوصیت روانی آدمی در طراحی و هنر کاریکاتور بهره گرفت و ایدههای تازهای را در پرتو آن اجرا کرد.
همانگونه که یادآور شدیم، انسان هنگام دیدن اشیاء بویژه اشیایی که برایش ناشناختهاند از طرحی که ما آن را طرح اولیه نام میدهیم برای مقایسه استفاده میکند تا بدین وسیله به درکی نسبی از آن دست یابد. حال اگر شما (به عنوان طراح) زمینهای را فراهم آورید که بیننده هنگام دیدن اشیاء متقاعد شود که درک و دریافت او از آن شیئی به صورت کامل صورت پذیرفته، ولی ناگهان در تاملات بعدی متوجه شود که دریافت نخستین او کامل نبوده بلکه او به نحوی به وسیله طراح به بازی گرفته شده است، در این صورت میتوان گفت که این تکنیک به طور کامل مورد بهرهبرداری طراح قرار گرفته است. از مطالب عنوان شده چنین بر میآید که تکنیک نمایش همزمان، با نوعی دوگانگی در برداشت و درک اشیا روبرو است. روانشناسان این دوگانگی در برداشت را «نوسانات ادراکی» مینماند. خطاهای دید نیز در این مقوله قابل طرح است که میتواند به جای خود مبحث مستقل و جالب برای سلسله درسهای آموزشی ما در آینده باشد.
به روال معمول در اینجا، نمونههایی از بهترین آثاری که با به کارگیری این تکنیک پدید آمدهاند را مورد بحث و تحلیل قرار میدهیم تا درک مطلب گفته شده آسانتر صورت پذیرد.
اما قبل از آن باید گفت آنگونه که از نمونههای تصویری درس حاضر بر میآید، هر تصویر متشکل از عناصر یا واحدهای کوچکتر است که هر یک به تنهایی دارای معنایند. هنگامی که این عناصر یا واحدهای مجزا در کنار همدیگر قرار میگیرند، تصویری جدید با مضمونی متفاوت با مضمون اولیه به وجود میآید. در چنین حالتی برای تصویر اولیه و تصویر ثانویه سه وضعیت قابل پیشبینی است:
الف) ابتدا تصویر کلی دیده میشود. در این حالت، تصویر کلی همان تصویر اولیه است. سپس تصاویر عناصر متشکله خود را به بیننده مینمایانند و موجب ایجاد تصویر ثانویه میشوند.
ب) ابتدا تصاویر عناصر تشکیل دهنده تصویر دیده میشوند و پس از آن تصویر ثانویه به شکل کلی و در یک پیکره واحد خود را مینمایاند.
ج) در حالت سوم بین تصویر اولیه و ثانویه برتری چندانی وجود ندارد، به همین دلیل در نگاه اول ممکن است تصویر اجزاء و یا تصویر کلی دیده شود.
از سه وضعیت ذکر شده تنها مورد سوم است که معمولا کمتر مورد استفاده طراحان قرار میگیرد. زیرا اینگونه تصاویر به علت ضعف در صراحت سرگردانی بیننده را به دنبال خواهند داشت. میل روانی بیننده غالبا خواهان نوعی قاطعیت و صراحت در بیان است. چنانچه این قاطعیت در بیان تصویری مورد توجه طراح قرار نگیرد، باعث اخلال در درک بیننده خواهد شد. این امر همچنین موجب میشود که بیننده نتواند به سهولت با پیام دیداری طرح، ارتباط نزدیک برقرار سازد.
حال برای ادامه آموزش به توضیح نمونه های تصویری این شماره می پردازیم. تصویر 1 کاریکاتوری از دوغان کارتوریست چیره دست ترک است که با ظرافت و زیبایی به بیان اندیشه خود در قالب هنر کاریکاتور پرداخته است. اگر با نگاهی سریع وشتاب زده از آن بگذرید، متوجه میشوید که مردی با نهایت تکبر و غرور از کنار کارخانه ای در حال گذر است. آنچه که در این مرحله دیده میشود، همان تصویر اولیهای است که در ذهن شما حک شده است.
حال اگر با دقت بیشتری به طرح نگاه کنید، در خواهید یافت که تصویر کارخانه از واحدهای به هم فشردهای تشکیل شده است در این لحظه است که شما متوجه تصویر ثانویه شدهاید. به عبارت دیگر، طراح یک تصویر، دارای دو نما را در آن واحد در برابر دیدگان شما قرار داده و بدین ترتیب مفهوم جدیدی را پی ریخته است. دوغان با بهرهگیری از این تکنیک موفق شده تا اندیشه خود را به بهترین شکل به نمایش گذارد.
از دید دوغان کارگران پرس شده دیگر کارگر به شمار نمیروند، بلکه همانند آجرهای سیمانی و سازندگان دیوارهای سیاه و ستبر کارخانهاند، آنچنان که تمام کارخانه در وجود آنان خلاصه میشود. بعلاوه مقایسه جالبی میان دود کارخانه و دود سیگار کارخانهدار صورت گرفته است. یعنی کارگرانی که دود میشوند آنچنان بیارزش و بیوزناند که دود سیگار مرد کارخانهدار در این طرح و نیز میان لاشههای نحیف و سبکبار وهمچون دود کارگران با هیکل چاق وسنگین کارخانهدار نیز مقایسه ظریفی صورت گرفته است.
تصویر 2 از آن هنرمند برزیلی الیوریا است. در این طرح مرد خشمگینی را که در سخنرانی است مشاهده میکنید. در بخش میانی طرح گروهی شنونده که آرام و بیصدا در حال تماشایند به چشم میخورند. در طرح گروه شنوندگان در واقع همان عناصر یا واحدهایی هستند که ما در ضمن درس به اشاره کردیم. بیننده در آغاز به سبب آگاهی قبلی که معمولا از اینگونه متینگها دارد، ذهن خود را یکراست متوجه شخص سخنران میکند. در این مرحله است که تصویر اولیه در ذهن او نقش میبندد.
طراح برای تاکید بیشتر بر این نما دو نفر را در پایین طرح نشان میدهد که روانه صحنه سخنرانی هستند تا آنها نیز به جمع شنوندگان بپیوندند. الیوریا با این کار خواسته ذهن بیننده را بیشتر به سوی سخنران جلب سازد ودر ضمن پویایی بیشتری به طرح خود بدهد.
اما کمی بعد با کمی دقت متوجه نمای جالب و غافلگیر کننده دیگری میشود. تجمع افراد در کنار هم تصویر هفت تیری را به وجود آورده که به سمت تریبون و سخنران نشانه رفته است. و این زمانی است که بیننده به درک تصویر ثانویه نایل شده است این دیر کرد که درواقع همان چیزی است که طراح به دنبال آن است.
آرامشی که طراح در نمای اول پیش روی بیننده قرار داده با درک شکل اسلحه در نمای ثانویه، که از تجمع افراد تماشاگر حاصل شده است تضاد شدیدی را ایجاد میکند. تاکید براین تضاد اثرات نمایشی طرح را دوچندان ساخته است. این تضاد همانگونه که متوجه شدهاید نتیجه برخورد دو مفهوم خشونت اسلحه و آرامش تماشاگران است.
در انتها لازم است توجه خوانندگان را به چند نکته اساسی در مورد تکنیک نمایش همزمان جلب کنیم.
الف) از آنجا که تصاویر ایجاد شده به وسیله این تکنیک از تعداد زیادی عناصر منفرد تشکیل میشوند، بناچار طراح را ملزم میسازد که در طراحی و ارائه آناتومیهای موردنظر نهایت دقت و توجه را به جا بیاورد. همانگونه که در تصویر 2 پیداست یکایک آدمها در هیاتهایی جالب و جذاب طراحی شدهاند.
ب) از نکات بسیار مهم در این تکنیک، انتخاب بجای زاویه دید است مسلما عدم توجه به این نکته از کیفیت اثر خواهد کاست. الیوریا برای آنکه اسلحه را که حاصل تجمع افراد است به بهترین شکل نمایش دهد، زاویه دید را تا میتوانسته از بالا انتخاب کرده است.
ج) از دیگر نکات قابل توجه آنکه عناصر تشکیل دهنده یک تصویر در این تکنیک باید به تعدادی باشند که نتوان آنها را به سهولت برشمرد. به عبارت دیگر کثرت تعداد ضامن جذابیت اثرخواهد بود.
د) از آنجا که واحدهای تشکیل دهنده غالبا به تعداد زیاد در این تکنیک به کار گرفته میشود، کوچکی هر واحد (عنصر) امری طبیعی خواهد بود به طوری که در برخی از موارد عناصر، بیشتر به نقطه شباهت دارند تا یک واحد معنادار. بنابراین در این گونهموارد باید توجه کافی نسبت به ابعاد عناصر داشت.
