لویی دوفونس اثر ژان مولاتیه از فرانسه
زمانی تقلید از مجله های کمیک استریپ و کشیدن چهره های کارتونی عشق من بود و البته کشیدن کاریکاتور چهره از آشنایان و معلمان محترم!
یادم می آید یک دفعه یک کاریکاتور خارجی دیدم که در نهایت ایجاز و سادگی، تنها با چند خط ساده، چهره شخص مشهوری با یک اغراق جالب را کار کرده بود. خیلی ساده به نظر می آمد. من آن را کپی کردم و چه آسان! بعد سعی کردم از چهره ای دیگر با همان تکنیک کاریکاتور بکشم. بنابراین با همان چند خط ساده شروع کردم، اما شباهت به جای خود، حتی چهره هم کامل نشد. به تعداد خط ها اضافه کردم، هاشور زدم و سایه روشن افزودم، اما نه! سرانجام با هر زحمتی بود. شباهت و اغراق را در کارم نشان دادم. طرح من نسبت به طرح آن کاریکاتوریست، خیلی خط و سایه اضافه تر داشت ولی انگار چیزهای زیادی هم کم داشت!
آیا فرمول خاصی وجود داشته که من رعایت نکرده بودم؟ اگر چنین بوده، کدام اند؟ در واقع، این مقاله به بررسی کاریکاتور چهره از چند جنبه می پردازد: تعریف، مواد لازم برای یادگیری و چگونگی اجرا. در این کار، از تجربیات شخصی و تجربیات تدریسم در زمینه کاریکاتور بهره می برم با این امید که پاسخی باشد به سوال های مشترک علاقمندان به این رشته.
مارک زاکربرگ از شانکار پارمارثی از هندوستان
کاریکاتور چهره چیست؟
من در اینجا به تاریخچه و اسامی نمی پردازم، آن ها را می توان در کتاب ها و منابع دیگر جستجو کرد. در اینجا، مسئله هویت معنای کاریکاتور چهره مطرح است. در واقع واژه کاریکاتور (Caricature) در زبان انگلیسی به کاریکاتور چهره اطلاق می شود که با کارتون متفاوت است ولی ما در فارسی هر دو را کاریکاتور می نامیم. به هر حال، کشیدن یک کاریکاتور چهره و یا کلا کاریکاتور نسبت به سایر رشته های تجسمی هنر قدری ساده تر به نظر می آید: یک کاغذ یا مقوای سفید، مداد، خودکار ... و چند تا خط که مانند ساخت یک مجسمه یا یک انیمیشن نیازی به تجهیزات فنی یا وسایل گران قیمت ندارد و در ضمن سرگرمی خوبی هم است. پس به این ترتیب، آیا کاریکاتور چهره یک هنر است یا صرفا برای ایجاد سرگرمی و تفریح انجام می گیرد؟
اگر به محتوایی که توسط کاریکاتور منتقل می شود بر می گردیم، می بینیم که اجرای یک کاریکاتور ارزشمند، بر خلاف ظاهر ساده اش، به پیش داشته ها و دانش عمومی بسیاری متکی و از پیچیدگی هایی برخوردار است. پس کاریکاتور یکی از زیر مجموعه هنرهای تجسمی مانند نقاشی، گرافیک، عکاسی یک هنر است که مبانی بصری در مورد آن هم صادق است و درست مانند آن ها می تواند متعالی باشد یا در حد یک کار بی ارزش و سطحی نزول کند که این بستگی به دانش و توانایی و خلاقیت خود هنرمند دارد. از نظر تکنیکی نیز کاریکاتور چهره بسته به هنرمند می تواند فراز و فرود یا بهتر بگوییم دارای تنوع و وسعت دیدگاه ها و تکنیک ها باشد و اصولا نباید آن را به یک نوع دید و تکنیک خاصی محدود کرد.
رونالدو اثر فراتا سوارز از برزیل
پس قبل از شروع طراحی یک کاریکاتور چهره، ابتدا باید چند سوال بدیهی را از خود (بپرسیم آن قدر بدیهی که گاه به آن ها توجه نمی کنیم):
الف) چرا کاریکاتور چهره می کشیم؟ هدفمان چیست؟ سرگرمی یا لذت بردن از خلق یک اثر هنری یا انتقاد. در واقع، هدف از کشیدن یک کاریکاتور چهره ترکیبی از همه این هاست. اما نباید هرگز فراموش کنیم که درنهایت هدف ما از کشیدن کاریکاتور چهره خلق یک اثر هنری است. نه تصویرگری جوک، هزل یا ژانگولر! اگر به این وسیله تنها می خواهیم به کسی توهین کنیم، به زحمتش نمی ارزد. چون برای انجام آن خیلی چیزها باید یاد بگیریم ما با کاریکاتور چهره می خواهیم شخصیت درونی یک فرد را با کمک مبانی بصری و با چاشنی طنز و اغراق به تصویر بکشیم.
این مهم ترین چیز است. یادمان باشد اگر به اثری که می آفرینیم اعتمادی نداشته باشیم، نباید این انتظار را از مخاطب داشته باشیم که کارمان را جدی بگیرد.
اثر عمر فیگوئرا تورسیوس از کلمبیا
ب) چه وقت شروع به کار کنیم؟ قبل از شروع طراحی کاریکاتور، باید پیش نیازهایی را گذراند در واقع، یک کاریکاتور خوب چهره حاصل چند نوع پیش داشته زمینی و تکنیکی است که یک کاریکاتوریست خوب باید آن ها را بداند. او باید کمی روانشناسی بداند بتواند تحلیلی درست از شخصیت و یا تیپ اجتماعی موضوع کارش ارائه دهد. البته باید ایجاد تناسب و شباهت سازی در طراحی را نیز به خوبی بداند.
برای بالا رفتن از یک نردبان، نمی توان ابتدا از پله آخر شروع کرد. ایجاد اغراق در تناسب یک چهره را باید ابتدا با درک تناسب طبیعی فرا گرفت. اما چگونه می توان یک ساختار را تغییر دارد. بدون آن که از تناسب خود ساختار اطلاع درستی داشته باشیم به خاطر می آورم زمانی خانم جوانی کارهایش را به من نشان می داد تا نظرم را بگویم. بعد از دیدن کارهای او، به وی پیشنهاد کردم تا زمان بیشتری بر روی طراحی طبیعی بگذارد. او گفت من طراحی را قبلا گذرانده ام! با تعجب نگاهش کردم! مثل اینکه ورزشکاری که به دنبال کسب مدال است، بگوید من قبلا ورزش کرده ام. مهارت در طراحی امری تمام شدنی نیست و علاه بر تسلط تکنیکی و رفع عیوب، هر بار می توانیم نکات جدیدی را فرا گیریم. این شامل همه می شود: هنرجو، استاد، آماتور و حرفه ای.
انوره دومیه از سباستین کروگر از آلمان
پ) مراحل کشیدن یک کاریکاتور چهره چیست؟ آیا ابتدا اغراق ها را مشخص می کنیم؟ البته که نه! هیچ چهره ای بیرون از تناسب و یک جمجمه استاندارد خلق نشده است. پس ما باید نقاط اغراق را در هر چهره کشف کنیم. به طور کلی، در مقطع طراحی تناسبات چهره، شباهت سازی و ایجاد اغراق.
ژراردو پاردیو اثرآلان هرموسیلو
ت) از چه کسی باید کاریکاتور چهره کشید؟ ما به تصادف به سراغ کسی نمی رویم. باید انگیزه ای ما را ترغیب کند یا در حقیقت باید موضعی نسبت به وی داشته باشیم. بنابراین صرفا با داشتن یک عکس با کیفیت خوب نمی توان یک کاریکاتور چهره کشید.
اصولا بدون شناخت کافی از یک نفر، چگونه می توان شخصیت درونی وی را نمایش داد؟
پس برای هر سوژه، پرونده جدیدی باز می کنیم و یک بایگانی از تصاویر، مقالات نوشته شده در مورد وی یا کارها و پیشینه و احتمالا نظریاتش را جمع آوری می کنیم. امروزه، استفاده از اینترنت شکل کمبود منابع را تا حد زیادی حل کرده است. پس از انجام این تحقیقات ، شاید حتی موضع اولیه ما نسبت به سوژه تغییر کند و دیگر نسبت به وی «سطحی» فکر نکنیم. ما باید تا حد امکان به سوژه نزدیک شویم و این نشان می دهد که باید سوژه ای را انتخاب کنیم که «ارزش» تحقیق و مطالعه را داشته باشد. رالف استدمن در توضیح این که چرا دیگر کاریکاتور چهره نمی کشد در جایی گفته است چون کاریکاتورهای ما از سیاستمداران، به آن ها اعتبار می دهد. ما باید در این امر بیشتر دقت کنیم.
در واقع، این ها پیش نیازهای شروع یک کاریکاتور چهره بود، زیرا با وجود آن ها، تازه کار ما شروع می شود. در این میان، طراحی را با اجرای زیاد و آکادمیک و تجربه کردن بسیار می توان آموخت، البته اگر علاقه ای در میان باشد.
مایک تایسون اثر سباستین کروگراز آلمان
لوئیس فیلیپ اسکولاری از باپتیستائو از برزیل
اورسون ولز اثر سباستین کروگر از آلمان
هنرمندان و سیاستمداران مشهور جهان اثر امیر تقی از عراق
ژان رنو بازیگر فیلم حرفه ای اثر لئوناردو رودریگوئز از برزیل
